Tahkim Nedir, İslam Tarihinde Ne Anlama Gelir?
İzmir’de yaşıyorum, 25 yaşındayım ve her zaman komik olaylar peşindeyim. Ama içimde bir yerde hep derin düşünceler de var. Hani bazen kafamda bin tane soru döner, kafamı kurcalayan bir şey olduğunda kendimi sorgulayan bir halim vardır. İşte bu yazıyı yazarken de tam böyle bir ruh halindeydim. Ne yapalım, insanın içsel çatışmalarıyla yüzleşmesi bazen bunlarla oluyor.
Tahkim nedir? İslam tarihinde bu olaya nasıl bakılıyor? Günümüzün modern problemleriyle 1400 yıl öncesinin çözümleri ne kadar örtüşüyor? Bunu keşfetmeye çalışırken, hem biraz tarih öğrenip hem de bir yandan kahkaha atabileceğimiz bir yazı yazmak istedim. Hazırsanız, zamanın nasıl geçtiğini anlamadan bu yazıyı bitireceğiz!
Tahkim Nedir, Tam Olarak Ne İşe Yarar?
Şimdi, kelime olarak basit bir anlamı var: “Tahkim”, bir anlaşmazlığın çözülmesi için tarafların bir hakeme gitmesi. Bu işin arka planında da “müzakere” ve “uzlaşma” var. İşin ilginç kısmı şu ki, günümüzün hukuk sistemlerinde tahkim oldukça yaygın. Ama bu kavram, İslam tarihinde de oldukça eski. Hatta, zamanında sahabelerin bir araya gelip meseleleri halletmek için nasıl tahkim yaptıklarını duysanız şaşırabilirsiniz.
Düşünsenize, 7. yüzyılda Medine’de, Ali İbn Ebi Talib ve Ebu Bekir arasında bir mesele olmuş. Birbirlerine tahkim yaparak karar vermişler. Kim demişti, “Geçmişin ışıltısı bugüne yansır!” – Ben demiyorum ama olabilir.
İslam Tarihinde Tahkim: Hem Dini Hem Hukuki Bir Çözüm
İslam hukukunda tahkim, daha çok bir tarafın diğerini ikna edebilmesi için kullanılan yargılama yöntemiydi. Yani, bir anlamda çok eski bir arabuluculuk sistemiydi. Birinin dediği gibi, “İnsanlar anlaşmazlıkları çözmek için her zaman bir yol ararlar.” O kadar da farklı değil, değil mi?
Günümüzde “Tahkim nedir?” diye soran birine, bir sözleşmenin özel bir maddesi gibi anlatılabilir ama İslam tarihinde olay biraz daha büyük. Mesela, “İslamda sulh, barış demektir” diye başlarsanız, hemen karşınızda birisi çıkar ve “Peki, barışın yolu tahkim mi?” der. Tabi, biz de “Evet, biraz öyle” diye cevap veririz.
Bir Kahve Molasında Tahkim Mi?
Hadi biraz daha gündelikleşelim. Düşünsenize, arkadaşlarınızla bir kafede oturuyorsunuz, her şey yolunda giderken biri birden “Kardeşim sen bir taneyi yedin, bana da ver” diye bağırıyor. Tabii, bu lafı, orada herkesin tepkisini almak için söylemiyor. Sadece, o an sinirini boşaltmak istiyor.
Ama bir sorun var: Hangi parça daha büyüktü? Kim kimin hakkını yemişti? O an devreye, tahkim giriyor. Bir hakem gerekiyor. Neyse, bizde öyle şeyler pek yaşanmaz da, tahkimin bu kadar basit bir şey olması şaşırtıcı değil mi?
İslam Tarihindeki Örnekler: Herkesin Bir Hakemi Var
Bu konuda bazen kafamı kurcalayan sorular oluyor. Mesela, peygamberimiz Hz. Muhammed (S.A.V.) zamanında insanlar anlaşmazlıkları nasıl çözüyordu? O zamanlar başka bir hakem seçme yöntemi vardı. Ama bir mesele olduğunda, bir hakem tarafından verilen karar, tarafların arasındaki ihtilafı çözüyordu. Tıpkı günümüzdeki iş dünyası anlaşmazlıkları gibi. Ama tabii bu kararlar daha çok manevi bir boyut içeriyordu.
Bazen öyle düşünüyorum ki, eğer Hz. Muhammed (S.A.V.) bugün aramızda olsaydı, her gün birkaç davaya bakıp, “Bu kadar mı tahkim yapılıyor ya?” diye şaka yapardı. “Kardeşim, o iş başka bir şey, onun yerine gel işte biraz espri yapalım.”
Tahkim ve Günümüz İlişkisi: Kısacası, Hayat Bu!
Her şey bir yana, tahkim, adaletin sağlanması adına önemli bir yöntem. İslam tarihinde de bu sistemin pek çok örneği var. Bugün de iş hayatımızda, sosyal ilişkilerimizde ya da özel meselelerde tahkim kullanılıyor. Yani, anlaşmazlıklar her zaman olacak, ama önemli olan, çözüm için doğru yöntemleri kullanmak. Bazen birkaç iyi kelime, bazen de bir şaka yeter!
İzmir’deki hayatımda sıkça “tartışmaların” tarafı olduğum için, tahkim aslında bana çok da uzak bir kavram değil. İşte bir de insan hakem olsa, belki her şey biraz daha keyifli olabilirdi.
Sonuç: Hem Geçmişten, Hem Bugünden…
İslam tarihinde tahkim, aslında sadece bir hukuk yolu değil, aynı zamanda sosyal barışı da pekiştiren bir yöntemdi. Eğer geçmişin topraklarında biraz gezinseler, belki bu kadar ‘çözülmeyen’ mesele de kalmazdı.
Herkesin bir hakemi var, ama unutmayın, bazen hakemi kendi içimizde de bulmak gerek. Neyse ki, ben de İslam tarihine dair ilginç bir bakış açısı kazandım, artık kafamda çok şey var. Ama hala en iyi hakem, bana göre İzmir’in kahvesini yudumlayarak insanlara çözüm önerileri sunan insan!